ATAM / Çok özledik!

29 Ekim Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun!

Atatürk'ün önderliğinde, TBMM’nin 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet yönetimi ilan etmesi anısına...

"askerlik tarihi" = "savaş tarihi" mi?

Dün, "askerlik tarihi" alt dalının neden önemli olduğuna kısaca değinmeye çalıştık. Bugün, konuyu biraz daha açalım.

Neredeyse insanlığın varoluşu ile eşit olan, askeri tarihini, günümüze kadar incelemek, tek bir insanın, yaşam süresini aşar. 

Ayrıca, askerlik tarihinin geçirdiği evrim, silah teknolojilerine, orduların organizasyonel yapılanmasında ki değişikliklere (ve onların içinden geldiklerin toplumların sosyo-kültürel, ekonomik ve politik değişimlerine) bağlı olduğundan, çok boyutlu olarak ele alınmalıdır.

Söz konusu değişim, birden fazla faktörün, hem kendi içinde, hem de birbirleri ile olan karşılıklı etkileşimleri sonucunda, gerçekleşmiştir. 

"Bu faktörler nelerdir? Karşılıklı değişim hangi ortamlarda ve nasıl gerçekleşir?" şeklinde sorular, bu grupta yapacağımız yazışmaları aşar. 

Ancak, bunların en önemlilerinden, sürekli olarak bahsetmekteyiz. Silah, orduların organizasyonu, askeri eğitim, komuta ve kontrol kademesinin önemi, ekonomi, politika, kültür,sanayi üretimi, coğrafya, din, vb. bir çok unsur "askeri tarih" incelemelerinde rol oynar. Tüm bu unsurların gelip birleştikleri son nokta, muharebe alanı, diğer bir deyişle "savaş"'tır.

Bundan dolayı, askeri tarih incelemelerinde, "savaş" en çok okuduğumuz, en çok duyduğumuz, en ön planda olan olgudur. Bu sebeble, "askerlik tarihi" = "savaş tarihi" gibi bir fikir oluşmuştur.
Savaşa giden yolun, en azından savaş kadar önemli olduğunu, burada, farklı örneklerle anlatmaya çalışacağım. 

Diğer bir deyişle, "muharebe alanı" her zaman ana ilgi odağımız olacaktır. Ancak, oraya giden yolda ki faktörleri ve gelişmeleri iyi analiz etmezsek, kimin neden galip gelip, diğer tarafın neden yenildiğini, asla tam olarak anlayamayız.

"Askerlik tarihi", neden önemlidir?

"Askerlik tarihi", neden önemlidir?; sorusuna verilecek cevap, aslında, bir kitabın, başlı başına bir bölümünü, rahatlıkla kaplar. Burada, kısa bir cevap vermek istersek:

Her şeyden önce, vurgulanması gereken nokta, savaşın, insanlık tarihinin vazgeçilmez (ne yazık ki!) bir öğesi olduğudur. Dünya tarihini incelediğimizde, her devirde ve neredeyse, her toplumda karşımıza çıkar.

Diğer bir deyişle, "savaş" ve insan" maalesef, birbirinden ayrılamayan iki olgudur. Carl von Clausewitz'in deyimiyle "Savaş, politikanın, başka amaçlarla devamıdır!" Politikasız bir Dünya, düşünülemeyeceğine göre, savaşsız, bir Dünya'da olmayacaktır. (Umarım, yanılırım!)

Onun, bu çok ünlü sözünü ,daha basite indirgeyip, mikro bazda bir örnek vermek istersek, çok temel bir psikolojik analiz yapmamız yeterli olur.

"İnsanoğlu'nun, bireysel istekleri sonsuzdur!" 

Bu bağlamda, bir gün, bir yerlerde, en azından iki insanın, çok basit bir maddeyi paylaşmamalarından dolayı kavga etmeleri, çok yüksek bir ihtimaldir. Bu bireyler, zamanla, gruplara; gruplar, kabilelere; kabileler toplumlara dönüşerek, bir savaşa veya en azından, bir çatışmaya yol açabilirler. (En basit haliyle, savaşa giden yol...)

Dünya tarihini incelediğimizde, her devirde ve neredeyse, her toplumda karşımıza "savaş" olgusu çıkar. Sadece tarih biliminin değil, arkeoloji, psikoloji, antropoloji, sosyoloji gibi diğer bilimlerin yaptığı son araştırmalar, “insan” ırkının var olduğu her yerde, en azından belirli bir zaman kesitinde, “savaş” olgusunun ön plana çıktığını göstermektedir.

İşte, bundan dolayı, "savaş" olgusunu inceleyen, "askerlik tarihi"'ni gözardı edemeyiz. 

Ülkemizde, maalesef, çok ihmal edilmiş olan, bu alt - tarih dalı, "Nereden geldik? Nereye gidiyoruz?" sorusuna verilecek cevapları ararken, mutlaka hesaplara katmamız gereken "verileri", bize sunar.

30 Ağustos Zafer Bayramımız kutlu olsun!

Bağımsızlığımızı borçlu olduğumuz Atatürk ve şehitlerimizin anısına...

19 Mayıs Atatürk'ü anma, Gençlik ve Spor Bayramı kutlu olsun!

Bu tarihi günde,ATAM'ızı anıp, onun kurduğu Cumhuriyet'i teslim ettiği gençlere (ve hepimize!) "İyi Bayramlar" dilerim.

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramımız kutlu olsun!

ATAM'ızın kurduğu Cumhuriyet'i teslim ettiği çocuklara (ve hepimize!) "İyi Bayramlar" dilerim.

Felsefede "savaş" olgusu!

İyonya'lı filozof, Efesli Heraklitos (M.Ö. 6.-5.yy.) "Savaşın her şeyin babası ve kralı olduğunu" söylemiştir.

Günün klasiği: El Cid / 1961

Uzun süredir, bloğa bir "Savaş filmleri klasikleri" adı altında bir bölüm eklemek istiyordum. Bugüne ve "El Cid" filmiyle "Reconquista" (Dilimize, her ne kadar, "yeniden fetih" olarak tercüme edilse de, tartışmalı bir deyimdir!) dönemine (722 - 1492) kısmetmiş.

Başrollerinde, Charlton Heston ve Sophia Loren'in oynadığı ve yönetmenliğini Anthony Mann'ın yaptığı film, 1961 yapımı film "Klasikler" arasına girmiştir.

1960'lar, Hollywood'un dev bütçeli tarih filmleri çevirdiği dönem. Kullanılan silah ve kıyafetler, senaryonun geçtiği orijinal bölgelerde, binlerce figüranla yapılan çekimler, ünlü kompozitörler ve orkestraların yarattığı muhteşem müzikler eşliğinde, ortaya defalarca seyredilebilen klasikler çıkmış. Charlton Heston ve Sophia Loren'in oyunculuğunu vurgulamaya bile gerek yok.

İngilizce bilenler için, aşağıda youtube'dan bir link. Bilmeyenler, Türkçe montaj veya Türkçe altyazılısını rahatlıkla bulabilirler.

Film hakkında daha ayrıntılı bilgi için IMDB sayfası:

El Cid

Şunu asla unutmayalım ki, Hollywood gözünden, Hıristiyanların Müslümanlara karşı savaşında önemli rol oynayan Kastilyalı bir komutanın hayatından bir kesit anlatılıyor. Ancak, gerek, söz konusu kahramanın o döneme göre "açık fikirliliği", gerekse dönemin kendine has koşulları, mümkün olan ölçüler içerisinde "objektif"(!) bir eser ortaya konmuş.

Kafayı fazla yormadan seyredin.

Clausewitz / Savaş Üzerine / Helmuth von Moltke

Fırsat buldukça, askeri tarihe damgasını vurmuş klasikler hakkında ilginç olduğunu düşündüğüm bilgiler veriyorum. Bugün sıra, yeniden Clausewitz'in ismi, "Savaş Üzerine" (Vom Kriege) olan vazgeçilmez eserinde.

Doğal olarak, çok kimse, günümüzde bu kadar çok sayıda dile tercüme edilen ve tartışılan kitabın basıldıktan ancak 40 yıl kadar sonra ünlendiğini bilmez.

Helmut von Moltke'nin Genelkurmay Başkanlığını yaptığı Prusya/Alman orduları, girdikleri tüm savaşları çok kısa sürede ve beklenmedik bir hızla kazanınca, doğal olarak herkes bunun nedenlerini öğrenmek istedi.

Bir konuşmasında, kendisine yön veren kitaplar arasında, "Savaş Üzerine" kitabından bahsedince, Clausewitz'in eseri "Askeri Tarih Klasikleri" arasına girdi.

Günün kitabı: Savaş Üzerine / Carl von Clausewitz

Askeri tarih hakkında bir blog açıp, Prusyalı subay Carl von Clausewitz ve onun dünyaca ünlü "Vom Kriege" (Dilimize, "Savaş üzerine" olarak tercüme edilmiştir.) isimli kitabından bahsetmemek olmaz.

Clausewitz'in bu eseri, bugüne kadar kaç dile tercüme edildi, bilemiyorum. Bir çok ülkede, sayısını bilemeyeceğimiz kadar çok savaş tarihçi, asker, sivil yönetici, ve benim gibi, amatör askeri tarih okuyucusu tarafından satın alındı, okundu, tartışıldı.

Kitap, yıllardır, Sun Tzu'dan, Caesar'a, Makyavel'den, John Keagan'a kadar bir çok yazarın eseri ile karşılaştırılır. Tüm bu karşılaştırmalarda ve kitaba getirilen eleştirilerde, çoğu zaman göz ardı edilen çok önemli bir unsur vardır. O da, kitabın, Clausewitz tarafından bitirilmediğidir. 1831 yılında, Avrupa'yı saran kolera salgını sonucu ölen Clausewitz, geriye sadece notlarını bırakmıştır. Bırakın kitap haline getirmeyi, söz konusu notlarını, derli toplu bir taslak haline bile getiremeden ölmüştür.
Notları, dul karısının çabaları ile bir kitap haline getirilmiştir.

"Savaş" gibi, çok komplike bir konuda, yıllardır derlediği notlarını, bir kitap haline getirseydi, ne gibi değişiklikler yapardı?

Savunduğu bazı fikirleri değiştirir miydi?

Bunlara yenileri ekler veya karşıt fikirlerle bir sentez mi oluştururdu?

Sorulacak sorular çok fazla ve bunlara verilecek hiç bir cevap yok.

Bilinen tek şey, "Savaş üzerine" isimli kitabın, düşüncelerini kitap haline getirmeden önce, son bir defa süzgeçten geçirip derleme imkanı bulmadan, hayattan ayrılmış bir askeri stratejistin eseri olduğudur.

Bunun bilincinde olarak, okunması gereken, okunması ve anlaşılması kolay olmayan, adete felsefi düzeyde bölümler içeren, bir kitaptır.

Ancak, her askeri tarih meraklısının kütüphanesinde bulunması gereken bir başvuru eseridir. 

Askeri tarih yazımı nasıl bir gelişim göstermiştir?

Bu soruya cevap verebilmek için, askerliğin çıkış nedeni ve bir noktadan sonra varoluş nedeni olan, savaş olgusunun gelişmesine kısaca bir göz atmamız gerekir.

İnsanlık tarihinde, yüzyıllar boyunca, savaş, uluslararası ilişkilerde, diplomatik yollardan çözülemeyen sorunları, bir noktadan sonra, sonuca bağlamak için kullanılan meşru bir adım olarak kabul edilmiştir.

7 Yıl Savaşları (1756-1763) ile şekil değiştirmeye başlayan savaş olgusu, zaman, coğrafya, katılan kişi ve kuruluşlar ile yarattığı yıkım açısından giderek uzamaya ve büyümeye başlamıştır. Diğer bir deyişle, zaman ve mekân açısından sınırları durmadan genişleyen, savaş olgusu, “Fransız Devrim Savaşları” ile “topyekûn savaş” biçimini almıştır.

 “Askeri tarih” yazımını daha iyi anlayabilmemiz açısından, bilhassa 19 yüzyılın başından itibaren geçirdiği gelişime bir göz atmak gerekir. Geniş bir açıdan bakarsak, insanlık tarihinde (bildiğimiz kısmında!), askeri tarih yazımına damgasını vurmuş isimleri saymak istersek, karşımıza, Sun Tzu, Tukididis, Flavius Vegetius, Bizans imparatoru Mavrikios, Kutadgu Bilig, Machiavelli, Büyük Frederick, Vauban, Mareşal de Saxe,  Jaques de Guibert gibi bu konuya ilgi duyan herkesin tanıdığı ünlü stratejistler çıkar.

Bu ismini saydığımız kişiler, sadece yaşadıkları çağa damga vurmakla kalmamışlar, günümüze kadar geçerli muharebe taktikleri ve savaş stratejileri hakkında vazgeçilmez başvuru kaynakları yazmışlardır. Ancak, “askeri tarih yazımı”’nın süreklilik ve kurumsal nitelik taşıyan bir bilim dalı haline gelmesi, 19. yüzyılın ilk çeyreğinde gerçekleşmiştir.

Sadece 19. yüzyılı değil, 2. Dünya Savaşı’na kadar uzanan bir zaman dilimini etkileyen ve “askeri tarih yazımı”’nı bir bilim dalı haline getiren adımlar, Prusya’da atılmıştır. Konu ile ilgilenen herkesin bildiği isim, Clausewitz ve okuduğu kitap, “Savaş Üzerine”’dir. Ancak, burada, konu yazılan bir kitap olmaktan çıkıp, askeri tarih araştırmalarının süreklilik kazanması noktasına gelmiştir. Her ne kadar kendileri Clausewitz’in gölgesinde kalsalar da, Scharnhorst ve Gneisenau, Clausewitz ile birlikte Prusya ordusunun reformizasyonu için en temel adımları atmışlar ve “askeri bilimsel eğitim”’i ön plana çıkartmışlardır. Bu yeni eğitim modelinin en önemli parçalarından birisi, “askeri tarih yazımı” olacaktı. İşte, tam bu noktada, “askeri tarih yazımı” ve bir bilim olarak “askerlik” kesişir.

Bu kadar kısa bir yazıda, Clausewitz’den kapsamlı olarak bahsetmenin imkanı yok ama ona da değinmeden, “askeri tarih yazımı” hakkında herhangi bir şeyler söylemek nerede ise imkansızdır.

Bugüne kadar üzerinde en çok tartışılan ve tartışılmaya devam edilen, strateji ustası Clausewitz, genel olarak, “Savaş nedir?” ve “Savaş nasıl analiz edilir?” sorularına cevap aramıştır. Yukarıda sözünü ettiğimiz, yeni asker eğitimin, doğal olarak, en önemli iki sorusunu sormuş ve cevap aramış olan Clausewitz, bu eseri ile “askeri tarih yazımı”’nın her şeyden önce, subay ve ağırlıklı olarak kurmay subaylar tarafından şekillendirilmesine giden yolu açmıştır. Diğer bir deyişle, Clausewitz’le başlayan bu süreçte, Prusya askeri eğitimi ve genelkurmayı, askeri bir bilim dalı olan “savaşı”, en iyi “onu yöneten elitlerin” (yüksek düzey komuta kademesi) anlayabileceğini ve anlatabileceği düşüncesini yaymıştır. Devlet içinde ki, en yaygın ve derin kurumlaşmaya ve buna bağlı olarak muhafazakâr düşünceye sahip olan ordu içerisinde, “askeri tarih” yazarları yetişmeye başlamıştır.

Bir bilim dalı haline gelen “savaş”, “topyekûn savaş”’a dönüşürken, bu gelişmeyi gören ve analiz eden askeri ve sivil stratejistler, giderek kurumlaşan ve kendi üretim kapasitesini oluşturan orduların da, buna uygun stratejiler geliştirmesi için mücadele vermişlerdir. Her ne kadar, barış zamanlarında kendilerine pek fazla kulak verilmesi de, savaş ortamlarında alınan acı dersler, gecikmeli de olsa, önerilerinin en azından bir kısmının hayata geçirilmesini sağlamıştır.

Ancak, süren savaşa paralel olarak, teknik ve bilimsel gelişme, savaş alanlarında ki askerlerin yaratıcı zekaları ile birleşince, ortaya çok daha farklı askeri sorunlar çıkmıştır. Yeni silahların tahrip edici gücü karşısında yetersiz kalan eski muharebe taktikleri terk edilmiş, yeni silahların etkili kullanımı ve buna bağlı olarak yeni taktiklerin geliştirilmesi gerekmiştir. Tüm bu değişiklikler, her gün binlerce can alan savaş ortamında, çok büyük kayıplar verilerek yapılmıştır. Barış zamanlarında kurulu sosyal-politik ve askeri düzene aykırı ve sıra dışı gibi gözüken askeri ve sivil değişiklikleri önerenlere kulak verilmemiştir. Bunu engelleyen, temel nedenler, yukarıda da değindiğimiz gibi monarşik yönetim sisteminin ve ordunun kendi kurgusu içinde ki “tutucu” unsurlarıdır. Bedeli ödeyenler ise, cephede ki rütbesiz askerler, astsubaylar ve alt düzey komuta kademesi olmuştur.

“Siyasi tarih” ve “askeri tarih”

Bugün, “askeri tarih” olarak isimlendirdiğimiz, “tarih yazımı”, aslında, 2. Dünya savaşı sonrasına kadar, genelde, ya da çoğunlukla, “muharebeler” ve “savaşlar” üzerine odaklandığından, “harp tarihi” olarak isimlendirilirdi. Silahlar, askerler, operasyonlar, taktikler, komutanlar, muharebeler, ele alınan temel konulardı. Savaş, uluslararası politikanın doğal bir devamı olarak kabul edildiğinden, “siyasi tarih” bir yerde “harp tarihi”’nin ayrılmaz bir parçasıydı.

1.Dünya Savaşı ile gerek asker gerekse sivil hiçbir yönetici sınıfın beklemediği ölçülerde yıkıma yol açan, “topyekûn savaş”, 2.Dünya Savaşı ile insanlık tarihinde, tepe noktasına ulaşmıştır. Savaşın son yılında, A.B.D. tarafından kullanılan “atom bombası” ile “insanlığın sonu” tehlikesi ortaya çıktı. Bu noktadan sonra, artık “savaş”, “uluslararası çözülemeyen sorunları bir sonuca bağlama” yolunda atılan “meşru bir adım” olma niteliğini kaybetti. 2. Dünya Savaşı sonrasında, askeri tarih yazımından giderek artan sayıda sivil yazar ve araştırmacıların eserleri yer almaya başladı. Ele alınan konular, ordular, askerler, silahlar ve komutanlardan uzaklaşarak, psikolojik ve sosyolojik bir bakış açısıyla sıradan askere ve cephe gerisine odaklandı. Seferberlik, zorunlu askerlik, sivillerin askeri eğitim ve disipline bakış açısı, kadınların savaş ekonomisine katkısı, orduda ırkçılık gibi o güne kadar, hiç ele alınmayan konular işlendi. Ekonomistler, savaş öncesi ve esnasında, cephe gerisinde ki üretimi ve işçileri ele alan çalışmalar yaptılar. Kısacası, bir nevi “sivilleşme” başladı

.

“Yeni askeri tarih” olarak isimlendirilen bu oluşum, neredeyse, muharebe alanlarından, cephe gerisine kayarak, ordular kadar, “topyekûn savaş”’ın diğer bacağını oluşturan, toplumları da ön plana çıkardı. Savaş tarihinin, aynı zamanda, silah üreten sanayiyi, lojistiğin her birimini sağlayan ekonomiyi ve bunların hepsini maliyetini yüklenen finans sistemini dikkate alması gerektiğini vurguladı.

Bu bir çeşit “sosyal bir organizasyon olarak ordu ve askerliğin tarihi“ yaklaşımıydı.  Neredeyse 1990’lara kadar süren bu tarz, zamanla kendi karşıtını yarattı. Eleştirel yaklaşımlar, askerliğin ve ordunun var oluş nedeninin, yani, “savaş”’ın ihmal edildiğini dile getirmeye başladılar. Dünya Savaşları dönemi sona erse de, bölgesel savaşların neredeyse sonunun gelmemesi, savaşın, insanlığın bir parçası olduğu gerçeğini ön plana çıkardı. Vietnam ve Afganistan savaşlarının beklenmedik sonuçları, zaferin sadece yüksek ateş gücü, sürekli lojistik destek, sayı ve malzeme üstünlüğüne dayanmadığını gösterdi. Bu bağlamda, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları bile farklı bir gözle sorgulanmaya başlandı. “Savaş ve toplum” yaklaşımını temel alan, yeni askeri tarih, “askeri tarih yazımı”’nın ele aldığı konuların sadece, silahlar, taktikler, komutanlar, muharebeler olmaması gerektiği açık bir şekilde ortaya koymuştu.

Ancak, stratejik düşünce, orduların farklı organizasyonel yapıları, bu yapıların gelişen silahlar nedeniyle uğradığı değişim ve bunun muharebe alanlarında ki taktiklere yansıması, asimetrik savaş, farklı coğrafyalarda ki orduların farklı gelişim nedenleri gibi bir çok askeri konu, yeni perspektiflerle ele alınabilirdi. Karşılaştırmalı tarih yöntemini kullanarak ve “savaş”’ın sosyal bir olgu olduğu gerçeğini araştırmaların merkezine oturtarak, yeni bir askeri tarih yaklaşımı ön plana çıkmaya başladı.

Orduların organizasyonel yapısını incelerken, sadece komuta ve kontrol sistemi ile birliklerin ve silahların niteliğini ve sayısını incelemek artık yeterli görülmemekteydi. Aynı zamanda, askerlerin geldiği sosyo-ekonomik yapıları, eğitim ve kişisel politik görüşleri göz önüne alınmalıydı.

Askeri eğitim ve disiplin, bir ordunun muharebe alanında ki başarısı açısından çok önemlidir. Ancak, rütbesiz askerlerin askeri disiplin ve eğitime verdikleri reaksiyon, orduların ve sivil politik yöneticilerin seferberlik ve zorunlu askerlik sürelerini gözden geçirmelerine neden olur. Bu yoldan orduya katılmak zorunda olan gönülsüz erlerin cephede gösterdikleri performans çatışmalarda uygulanan taktikleri bile yönlendirir. Subay ve astsubay kademesinin, zorunlu askerlik yoluyla orduya katılan acemilerle olan ilişkileri, her iki tarafın bir bütün olarak, cephede gösterecekleri performans açısından önemlidir.

Yukarıda bahsedilen örnekler ışığında, günümüz askeri tarih yazımının ne kadar farklılaştığını ve çok sayıda öğenin birbirini dolaylı yollardan nasıl etkilediğini saptayabiliyoruz.

"Askeri tarih" üzerine bir blog!

Merhaba!

Bu blogu ilk defa görenler, haklı olarak, "Neden böyle bir konu?" diye sorabilirler.

Burada verilebilecek en kolay cevap, "Neden olmasın! Çilekli pastanın nasıl pişirilebileceğine dair bile, Türkçe blog varken, askeri tarih hakkında yok!" şeklinde formüle edilebilir.

Aslında, bu cevapta, iki hata var.

Birincisi, benim bulabildiğim kadariyla, bir blog var; bakınız:

http://koltukgenerali.blogspot.com/

Tavsiye ederim, benim de zevkle okuduğum yazılar var.

"Peki, bir tane yetmedi mi? Senin çok vaktin var; galiba?" şeklindeki ikinci bir soruya da; "Evet, bu aralar hem vaktim var; hem de, bilmem kaç tane, yemek pişirme bloğu arasında, ikinci bir, askeri tarih bloğu göz çıkarmaz." diyerek cevap veririm.

Neyse, artık başka soru sormayın da, aşağıdaki yazıyı okuyun.

Dünya savaş tarihine, binlerce yıldan beri damgasını vurmuş bir milletin kendi dilinde, "askeri tarih" hakkında bir blog yapmaktan doğal ne olabilir!

Sağlık ve mutluluk dolu bir yeni yıl dileğiyle...

Sevdiklerinizle beraber, sağlık, şans ve mutluluk dolu bir yeni yıl dileğiyle...